EEN INDRUKWEKKEND INTERVIEW MET JOYCE DE RUITER

Wanneer voelde je dat vrijheid iets was wat je zelf kon bepalen?

‘Als puber kreeg ik te horen dat ik langzaam doof en blind zou worden. Na die diagnose voelde vrijheid enerzijds juist heel ver weg, maar ik merkte óók dat ik zelf kon kiezen hoe ik met dat toekomstbeeld wilde omgaan. Dat was het begin van mijn zoektocht naar mentale vrijheid. Gaandeweg besefte ik dat niet mijn omstandigheden mijn vrijheid bepalen, maar mijn gedachten. Ik kan zelf mijn blik kiezen.’

Waar begin je als je meer vrijheid wilt voelen?

‘Ik heb ontdekt dat vrijheid gaat over het niet-weten en nieuwsgierigheid. Zodra we denken het te weten, zetten we onszelf juist vast. Zolang we nieuwsgierig blijven naar de andere optie – naar een ander perspectief, een andere uitkomst – is er ruimte. Vrijheid is ook iets inclusiefs: het is niet ‘zo lang ik maar vrij ben van het oncomfortabele’ ben ik vrij. Vrijheid begint juist met het toelaten van angst, frustratie of verdriet zonder dat die gevoelens de regie krijgen.’

Waarom moest dit boek er komen?

‘Leven met het Ushersyndroom voelt soms alsof ik opgesloten zit in een cel waarvan de muren langzaam dichterbij komen. Toch ontdekte ik dat er altijd licht tussen de tralies is, hoe klein dat spleetje ook wordt. In mijn geest kan ik vrij zijn. De lessen die ik tijdens mijn zoektocht leerde zijn zo universeel dat ik ze wil delen. Want of het nu is in een lijf, een systeem of een overtuiging: vast zitten we allemaal wel eens.’

Welke oefening werkt écht?

‘Wat mij echt heeft geholpen in situaties waarin ik het gevoel had helemaal vast te lopen, is het regiemodel. Volgens dit model kun je in zo’n situatie maar drie dingen doen: veranderen, accepteren of weggaan. Meer smaken zijn er niet en dat maakt het heel overzichtelijk. Toch zijn we vaak geneigd te blijven hangen in de wens dat de situatie verandert. Terwijl juist dat ‘tussenstuk’ zo veel energie vreet. Dus: neem afstand, bekijk de drie opties en maak een bewuste keuze. Wil je iets veranderen? Begin bij jezelf, je kunt de ander namelijk niet veranderen. Kun je accepteren? Dan mag je ook stoppen met klagen. Lukt geen van beide? Dan is weggaan – letterlijk of mentaal – de enige optie die overblijft.’

Wat hoop je dat lezers meenemen uit je boek?

‘Dat vrijheid niet alleen over zelfbeschikking of autonomie gaat, maar ook over verantwoordelijkheid. Vrijheid is niet zomaar doen wat je wilt; het betekent kiezen zonder de ander te schaden en rekening houden met de wereld om je heen. En misschien wel het belangrijkste: vrijheid zit in het durven niet-weten, in nieuwsgierig blijven naar de andere optie, ook als dat verwarrend voelt. En als je vervolgens die verwarring kunt vieren, ervaar je ook een vorm van mentale vrijheid.’

Je geeft lezingen door het hele land, ook bij Van der Valk. Wat vind je het mooiste aan die ontmoetingen met het publiek?

‘Als je langzaam je twee zintuigen verliest waarmee je kunt communiceren, is de grootste angst dat je geen verbinding meer kunt maken. Maar juist door mijn verhaal te delen over verandering en het ontwikkelen van een wendbare mindset, ervaar ik die verbinding telkens opnieuw. Of dat nu is in een kleine zaal of voor tweeduizend mensen, tijdens een keynote, workshop of diner: anderen mogen raken – en geraakt worden door hun verhalen wanneer we met elkaar napraten – voelt elke keer weer magisch. Dat is waarom ik dit werk met zo veel liefde en passie doe.’